Stevia Bitkisi Nedir? Stevia Çeşitleri, Kullanımı, Faydaları ve Yan Etkileri

Mutlu ve SağlıklıLast Updated: 2 Eylül 2024

291 9 minutes read

Stevia Bitkisi Nedir? Stevia Çeşitleri, Kullanımı, Faydaları ve Yan Etkileri

Stevia bitkisi, Brezilya ve Paraguay’ın Guarani halkları tarafından 1.500 yıldan fazladır kullanılmaktadır. Yerli halk stevia bitkisine “tatlı ot” anlamına gelen ka’a he’ê derlerdi. Güney Amerikalılar, kalorisi olmayan doğal Yerba mate çayında tatlandırıcı olarak, ilaç olarak ve tatlı olarak kullanırlardı. (1)

Bu Güney Amerika ülkelerinde, stevia özellikle yanıklar, mide sorunları, kolik ve hatta doğum kontrolü için geleneksel bir ilaç olarak kullanılmaktadır. Peki bu çok tatlı bir bitki, kötüleştirebilecek stevia yan etkileri var mı?

Stevia özütü şekerden yaklaşık 200 kat tatlıdır. Kullanmaya gelince, sabah çayınızı veya sağlıklı pişmiş kreplerinizi tatlandırmak için az miktar da stevia kullanır ve doğru stevia ürününü seçilirse, stevia’nın yan etkileri ile karşılaşılmaz.

Son zamanlarda Stevia Bitkisi hakkında çok soru soruluyor. Bazı makaleler ve kaynaklarda bir takım olumsuz Stevia Bitkisi’nin yan etkileri olabileceği iddia ediliyor. Stevia bir bitki değil mi? Ve bizim için iyi olan bitkiler değil mi? Eğer öyleyse neden bu kadar yaygara çıkıyor?

Bu makalede sorularınızın hepsine cevap verip Stevia Bitkisi’nin yan etkilerinin sağlığınızı nasıl etkilediğine ilişkin iyi ve kötü olanı sizlerle paylaşacağız.

Stevia Bitkisi Nedir?

Güney Amerika’da yetişen yaklaşık 200 adet stevia türü vardır. Asteraceae ailesine ait bitkisel bir bitkidir, bu nedenle kanarya otu, kasımpatı ve kadife çiçeği ile akrabadır. Stevia rebaudiana, en değerli çeşididir.

1931’de, kimyager M. Bridel ve R. Lavielle, stevia yapraklarını tatlı kılan iki glikoziti izole ettiler: Steviosid ve Rebaudiozit. Steviosid tatlıdır fakat rebaudiozit daha tatlıdır. Ne kadar tatlı olsa da bazı insanların kullanırken acı diye şikayet ettiği acı-tatlı bir bitkidir.

Çiğ ve daha az işlenmiş ürünlerinin çoğu hem steviosid hem rebaudioside içerirken Truva gibi en çok işlenmiş stevia biçimleri yalnızca yaprağının en tatlı kısmı olan rebaudioside içerir.

Rebiana veya rebaudioside A, genellikle Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından güvenli olarak kabul edilir, yiyecek ve içeceklerde suni bir tatlandırıcı olarak kullanılır. (2) Bu tavsiye edilen bir stevia kullanım biçimi değildir.

Araştırmalarda da göreceğiniz üzere, steviosid içeren ürünler de, bütün yaprağının kullanılması, sağlık açısından bazı yararlar sağlar, ancak işlenmiş ve kimyasal madde eklenmiş stevia ürünlerini kullanmak kötü ve sağlıksızdır.

Stevia Bitkisi Güvenli Mi? Stevia’nın Yan Etkileri Var Mı?

Çoğu kişi stevia’yı düzenli olarak sağlıklı bir şekilde kullanır, ancak vücudumuzu dinlemeliyiz çünkü stevia bir bitkidir ve herkesin vücudu buna farklı tepkiler verebilir. Yararları ve yan etkileri stevia nasıl tükettiğinize bağlıdır.

Rafine edilen çeşitleri, FDA tarafından genel olarak güvenli olarak kabul edilir. İşlenmiş stevia doğal bir madde olarak başlar ancak çok rafine hale geldiğinde doğallığını kaybeder. Rafine edilmiş stevia yeni tatlandırıcı olarak sunuluyor. Yeni tatlandırıcılar standart tatlandırıcıların kombinasyonudur.(3)

FDA’nın onayladığı stevia ürünlerinden çok daha doğal olan, yapraklı veya ham ekstraktlarını GRAS olarak onaylanmadı. Yapraklı ve ham özler de, faydalar daha fazladır ve yan etkileri daha az olasıdır.

Günümüzde mevcut stevia seçenekleri söz konusu olduğunda, tüm stevilerin eşit şartlarda oluşturulmadığını bilmek hayati önem taşımaktadır. Yeşil yaprak stevia, stevia ekstraktları ve değiştirilmiş stevia (Truvia gibi) de dahil olmak üzere üç ana stevia kategorisi vardır.

Yeşil yaprak stevisi, stevia türlerinin en az işlenmiş halidir. Yapraklar temelde sadece kurutulur ve toz haline getirilir. Bu, yüzlerce yıldır Güney Amerika’da ve Japonya’da doğal bir tatlandırıcı ve sağlık aracı olarak kullanılan stevilerin türüdür. Bu tip stevia şekerden yaklaşık 30-40 kat daha tatlıdır.

Stevia ekstraktı yapan bazı markalar, stevioside bulunan sağlık faydalarına sahip olmayan stevya yaprağının (rebaudiosit) tatlı ve daha az acı kısımlarını çıkarır. Bu tip stevia diğer normal tatlandırıcılardan daha iyi bir seçenek olabilir, ancak etkilerini gösteren çalışma bulunmamaktadır.

Truvia gibi aşırı işlenmiş “stevia” türleri üretildi. Truvita gibi bir ürünün, bu işlenmiş tatlandırıcıyı yapmak için 42 adımlı bir süreçten geçer ve stevia özelliklerini kaybeder. İlk önce, rebaudiosit, stevia yaprağından çıkarılır, daha sonra karaciğer için toksik ve bir kanserojen olan asetonitril de dahil olmak üzere kimyasal çözücüler eklenir.

Daha sonra üreticiler eritritol adı verilen bir GMO mısır türevi ekler. (4) Truvia veya rebaudioside stevia ürünleri şekerden yaklaşık 200 ila 400 kat daha tatlıdır. (5)

Stevia Bitkisi’nin Olumsuz Yan Etkileri

Bu noktada kesin bir şey söylenemez. Tüm stevia ürünleri eşit şartlarda üretilmez. Gerçek stevia ile Truvia gibi kimyasal olarak işlenmiş ürünlerinin arasında büyük farklar vardır.

Truvia yüzde 1 den daha az stevia içerir. (6) Truvia gerçekten de bir stevia ürünüdür ancak insanlar ne yazık ki bu tatlandırıcının doğal ve zararsız olduğuna inanıyorlar. Truvia’dan kaçınır ve doğru stevia ürününü seçerseniz, o zaman tehlikeli yan etkilerini yaşamazsınız – elbette kanarya otu alerjiniz yoksa (ileride bununla ilgili daha fazla bilgi var).

1999 yılında yapılan bir araştırma, stevia’nın erkek hayvanların doğurganlığını azalttığını gösterdi. Stevia miktarı belirtilmemiştir, ancak 60 gün boyunca uygulanmıştır. Endişe, stevia ekstraktlarının hormonları etkileyebilmesiydi çünkü glikozitleri gibberellin gibi bitki hormonlarına benzer bir yapıya sahiptir. (7)

Ginkgo biloba da dahil olmak üzere birçok şifalı bitki de bu doğal bileşene sahiptir ve ılımlılıkla tüketilirse, bu bir sorun değildir. Takip çalışmaları stevia’nın hormon üzerinde bir etkisi olmadığını da bulmuştur.

Stevia Bitkisi Faydaları

Stevia’nın doğal bir çare olarak kullanılabilmesini değerlendiren bir çok çalışma var (bu yazının yazıldığı tarihten bu yana 477 stevia çalışması var ve bu sayı her geçen gün artmaktadır). Bitkide inanılmaz şifa ve hastalıklarla mücadele etkileri vardır.

Stevia Bitkisinin Faydaları Nelerdir?

Anti-Kanser Yetenekleri
Şeker Hastaları İçin Tatlı Haberler
Stevia Bitkisi Zayıflamaya Yardımcı Olur
Stevia Bitkisi Kolesterol Düzenleyicidir
Stevia Bitkisi Yüksek Tansiyonu Düşürür

Anti-Kanser Yetenekleri

2012’de beslenme ve kanser ilişkisinde şimdiye kadar ilk defa stevia tüketiminin meme kanseri riskini azalttığını kanıtlayan, çığır açan bir çalışma yapıldı. Steviositin kanser apoptozunu (hücre ölümü) arttırdığı ve vücudun kanser gelişimine katkıda bulunan belirli stres yollarını azalttığı gözlemlendi. (8)

Food Chemistry dergisi, Hırvatistan’da ki bir çalışmada stevia’nın, böğürtlen yaprağı gibi antioksidan seviyelerini yükseltir ve doğal yolla kolon kanseriyle mücadele de etkili olduğunu gösterdiğini yayınladı. (9) Bu çalışmalar stevia’nın doğal bir kanser tedavi edici olma potansiyelini göstermektedir.

Şeker Hastaları İçin Tatlı Haberler

Diyet planların da beyaz şeker yerine stevia’nın kullanılması diyabet hastaları için daha faydalı olacaktır. Ancak yapay, kimyasal tatlandırıcılar içer memeliler. İnsan

ve hayvan çalışmaları, yapay tatlandırıcıların kan şekeri seviyenizi daha fazla yükseltebileceğini göstermiştir. (10)

Dietary Supplements Dergisinde yayınlanan bir makale, stevia’nın diyabetik sıçanları nasıl etkilediğini değerlendirdi. Her gün 250 ve 500 miligram ile tedavi edilen sıçanların kanser hastalarında açılan kan şekeri düzeylerini ve dengeli insülin direncini “trigliseridleri” ve alkalin fosfatazı “önemli ölçüde” azalttığı keşfedildi. (11)

İnsanlar üzerin de yapılan başka bir çalışmada ise, yemekten önce stevia’nın alınmasının, yemek sonrası kan glikozu ve insülin düzeylerini azalttığını ortaya çıkarttı. Bu etkiler, kalori alımınyla bağımsız olarak görünmekteydi. Bu araştırma, stevia’nın glikozu düzenlemesinde nasıl yardımcı olabileceğini göstermektedir. (12)

Stevia Bitkisi Zayıflamaya Yardımcı Olur

artan şeker tüketiminin, Amerikan diyetindeki toplam kalorinin ortalama yüzde 16’sına katkıda bulunduğu gösterildi. (13) Bu yüksek şeker kullanım miktarı, kilo alımı ve kan şekeri üzerindeki olumsuz etkilerle ilişkilendirilmiştir; bunlar sağlık üzerinde ciddi olumsuz etkilere neden olabilir.

Stevia bitkisel kökenli, sıfır kalorili bir tatlandırıcıdır. Sağlık açısından tehlikeli sofra şekeri yerine yüksek kaliteli bir stevia özü tercih ederseniz ve onu hafifçe kullanmayı seçerseniz, yalnızca genel günlük şeker alımını değil aynı zamanda kalori alımını azaltmanıza da yardımcı olur.

Şekerinizi ve kalori alımınızı sağlıklı bir aralıkta tutarak obezite ile birlikte diyabet ve metabolik sendrom gibi obezite ile bağlantılı pek çok sağlık sorununuzdan kurtulabilirsiniz.

Stevia Bitkisi Kolesterol Düzenleyicidir

2009’da yapılan bir araştırmanın sonuçları, stevia ekstraktının genel kolestrol profilleri üzerinde “olumlu ve cesaret verici etkileri” olduğunu gösterdi. Araştırmalar da, stevia çalışmasına katılan deneklerin sağlık durumu üzerinde olumsuz bir stevia yan etkisi olmadığını belirtmek önemlidir.

Araştırmacılar, iyi HDL kolesterolü artırırken, stevia ekstraktının trigliseritler ve LDL’yi (kötü kolesterol) içeren serum kolesterol düzeylerini etkili bir şekilde düşürdüğüne karar verdiler. (14) Kolestrol düzenlemede dünyanın en iyisi stevia diyebiliriz

Stevia Bitkisi Yüksek Tansiyonu Düşürür

Boston’daki Massachusetts Hastanesi’nde kıdemli eczacı ve otlar ve takviyeleri hakkındaki bilimsel kanıtları inceleyen Doğal Standart Araştırma İşbirliği’nin kurucularından Catherine Ulbricht “Mevcut araştırmalar hipertansiyonda stevia’nın kullanımı konusunda umut vericidir” diyor.

Ulbricht, Natural Standard’ın stevia’ya kan basıncını düşürmede “etkililik derecesi B” verdiğini belirtti. (15)

Stevia ekstraktı içindeki belirli glikozitlerin, kan damarlarını genişlettiği ve sodyum atılımını arttırdığı, kan basıncını sağlıklı bir seviyede tutmaya çok yardımcı olan iki şey barındırdığı bulundu. İki uzun süreli çalışmanın değerlendirilmesi, stevia’nın hipertansif hastalarda kan basıncını düşürmede etkili olabileceği umudunu taşır.

Bununla birlikte, daha kısa çalışmaların (bir ila üç ay) verisi bu bulguları desteklememektedir. (16)

Stevia Bitkisi Çeşitleri

Yeşil Yaprak

Tüm steviaların en az işlenmiş hali.
Doğal tatlandırıcıların çoğu kalori ve şeker (bal gibi) içerdiğinden benzersizdir ancak yeşil yaprak stevia’sında kalori veya şeker yoktur.
Yüzlerce yıldır Japonya ve Güney Amerika’da doğal bir tatlandırıcı ve sağlık aracı olarak kullanılır.
Tatlı, hafif acı ve çoğu stevia ürünü kadar güçlü değildir.
Şekerden 30-40 kat daha tatlıdır.
Kan şekeri düzeyleri, kanser, kolesterol, yüksek tansiyon ve kilo kaybına yararının olduğu kanıtlanmıştır.
Ancak yine de tedbirli kullanılmalıdır.

Ekstraktları

Çoğu marka, steviosid’de bulunan sağlık yararlarına sahip olmayan stevya yaprağının (rebaudioside) daha tatlı ve daha az acı veren kısmı kullanılır.
Kalorisi yoktur.
Yeşil yaprak stevia’dan daha tatlıdır.
Şekerden yaklaşık 200 kat daha tatlıdır

Değiştirilmiş / Barely (Truvia gibi)

işlenmiştir ve ilave maddeler barındırır, nihai faydayı ancak stevia sağlar.
GDO bileşenleri içerir
Kalorisi yoktur
Truvia veya rebaudioside stevia ürünleri, şekerden yaklaşık 200-400 kat daha tatlıdır
Kaçının, en kötü seçenek
Mide ve bağırsak sorunları yaratır.

Organik ve Organik Olmayan Stevia Bitkisi

Organik Stevia Bitkisi

Organik olarak yetiştirilen steviadan imal edilmiştir
Tipik olarak GDO dışıdır
Glisemik etkisi yoktur
Glütensizdir
Maalesef, bazı organik ürünler bile dolgu maddeleri içeriyor. Bazı ürünler gerçek saf değil, bu nedenle yüzde 100’lük bir stevia ürünü arıyorsanız etiketleri okumalısınız.

Örneğin, bir marka organik stevia aslında, organik stevia ve organik mavi agave inulin karışımıdır. Agave inulin, mavi agave bitkisinden işlenmiş lif türevidir. Bu dolgu maddesi bir GDO maddesi kadar zararlı olmasa da, yine de dolgu maddesidir.

Organik Olmayan Stevia Bitkisi

En büyük fark: Organik olarak yetiştirilen steviadan yapılması gerekmez.
Ayrıca, oldukça işlenmiş stevia’lar olmadıkça GDO dışı olma eğilimi gösterir.
Glisemik etkisi yok.
Genellikle glüten içermez.

Yaprak Tozu – Yapraklı Sıvı Ekstraktları

Ürüne göre değişir, ancak genel olarak stevia yaprağı özleri, masa şekerinden 200-300 kat daha tatlıdır.
Toz ve sıvı özleri, ham şekerli yapraklardan veya yeşil bitki stevia tozundan daha tatlıdır; bunlar masa şekerinden 10-40 kat daha tatlıdır.
Yapraklı veya ham özleri, FDA onaylı değildir.
Sıvı ürünler alkol içerebilir, bu nedenle alkolsüz ürünleri tercih etmeye çalışın.
Sıvı stevia özlerine, vanilya ve fındık gibi lezzetler de ekleniyor.
Stevia yaprağı ekstraktı uygun paket formunda elde edebilirsiniz.
Bazı toz haline getirilmiş stevia ürünleri, doğal olarak oluşan bir bitki lifi olan inulin lifi içerir

Stevia Bitkisi, Şeker ve Splenda (tatlandırıcı) Karşılaştırma

Stevia Bitkisi

Sıfır kalori ve sıfır şeker.
Seçtiğiniz markaya bağlı olarak, asgari derecede işlenmiş stevia bulabilirsiniz.
Genel olarak yan etkisi yoktur.
Kurutulmuş saf yaprakları satın alabilir ve bir baharat değirmeni ( harç veya havan) kullanarak öğütebilirsiniz.
Düz stevia yaprakları şekerden sadece 30-40 kat tatlıyken, stevia özü 200 kat daha tatlıdır.

Şeker (Sakaroz)

Bir çay kaşığı tipik bir masa şekeri, 16 kalori ve 4.2 gram şeker içerir. (17)
Tipik masa şekeri, şeker kamışı olarak orjinal durumuna kıyasla oldukça işlenmiştir.
Şeker tüketimi, göremediğimiz yağların vücutta tehlikeli şekilde birikmesine yol açabilir.
Hayati organların çevresindeki bu yağ kilo alımı, şeker hastalığı, kalp hastalığı ve bazı kanserler gibi ciddi hastalıklara neden olabilir (18)

Sukraloz (Splenda)

Özellikle sukraloztan türetilmiş olmasına rağmen, kimyasal yapı önemli ölçüde değiştirilmiştir.
Son derece işlenmiştir.
Başlangıçta böcek zehri olarak üretildi
Porsiyon başına sıfır kalori ve sıfır gram şeker içerir.
Şekerden 600 kat daha tatlıdır (19)
Isıya dayanıklıdır, yani pişirildiğinde parçalanmaz.
Birçok diyet gıdası ve içeceklerinde, sakızlarda, dondurulmuş süt tatlılarında, meyve sularında ve jelatinlerde kullanılır.
Migren, baş dönmesi, bağırsak krampları, kızarıklıklar, sivilce, baş ağrısı, şişkinlik, göğüs ağrısı, kulak çınlaması, diş eti kanaması ve daha fazlası dahil birçok yaygın negatif yan etkisi vardır.

Stevia Bitkisi’nin En İyisi Nerede Bulunur ve Nasıl Kullanılır?

Yerel sağlık merkezinizden veya internetten iyi bir Stevia seçeneği bulabilirsiniz. Stevia’ya alırken katkı maddesi olmadığına ve az işlenmiş olduğuna emin olun. En iyi seçenek olarak yeşil stevia önerilir.

Eğer yeşil stevia tozunu denemek isterseniz, Organic Traditions markasını öneririm. Tatlı harika bir stevia markası ve bunu herhangi bir sağlıklı gıda mağazasından bulabilirsiniz. SweetLeaf® sıfır kalorili, sıfır karbonhidrürlü, glisemik etkisi olmayan bir üründür ve yapay tatlandırıcı içermez.

Ayrıca, internetten stevia yaprağı satın alabilirsiniz ve büyük bir paketi uzun süre kullanabilirsiniz. Kurutulmuş yaprakları da satın alabilir ve kendiniz de öğütebilirsiniz. Halihazırda stevia ile şekillendirilmiş ürünleri satın alırsanız, “bütün yaprak stevisi” nin içerikte yazdığından emin olun.

Kahve veya çayınızda şeker yerine steva tozu veya sıvı stevia ekstraktı kullanabilirsiniz. Ayrıca şekerli tariflerde kullanabilirsiniz. Şekere kıyasla çok daha az stevia’ya ihtiyacınız vardır.

Bir Stevia ürünü kullanışlı genel dönüşümler aşağıdaki gibidir: (20)

1 çay kaşığı şeker = 1/2 paket veya 1/8 çay kaşığı toz stevia = 5 damla sıvı stevia
1 çorba kaşığı şeker = 1.5 paket veya 1/3 çay kaşığı toz stevia = 15 damla sıvı stevia
1 su bardağı şeker = 24 paket veya 2 çorba kaşığı toz stevia = 2 çay kaşığı sıvı stevia

Ne yazık ki, bir tatlıda karamelizasyon arıyorsanız, stevia normal şeker gibi kahverengileşmez.

Stevia Bitkisi Yan Etkiler ve Önlemler

Stevia genellikle güvenlidir, ancak kanarya otuna alerjiniz varsa, o zaman stevia ve stevia içeren ürünler için alerjik bir reaksiyon göstermeniz olasıdır. Oral alerjik reaksiyon belirtileri arasında dudak, ağız, dil ve boğazda şişme ve kaşıntı, kurdeşen, karın ağrısı, mide bulantısı, kusma, ve ağız ve boğazda karıncalanma hissi. Böyle bir durumda, tedaviyi bırakın ve semptomlar ciddiyse tıbbi yardım isteyin.

Hiçbir genel stevia kontraendikasyonu veya ters reaksiyonu tanımlanmamıştır. Hamileyseniz veya emziriyorsanız, stevia güvenlik bilgileri maalesef eksiktir. Doktorunuza danışabilirsiniz, ancak muhtemelen bütün stevia yaprakları kontraseptif (gebelik önleyici)) olarak geleneksel olarak kullanıldığından, stevia’dan kaçınmak en iyisidir.

Genel olarak, halen devam eden bir rahatsızlığınız varsa veya ilaç kullanıyorsanız stevia kullanmadan önce doktora başvurun.

Stevia ve Stevia Yan Etkileri Üzerine Nihai Düşünceler

Beyaz şeker yerine stevia kullanılması diyabet, obezite, kalp hastalığı ve kanser gibi kronik ve ölümcül sağlık sorunlarının başlıca diyet nedenlerinden birinin ortadan kaldırılması anlamına gelir.

Daha fazla şirket stevia’yı veya ürünlerinin bazı sentetik sürümlerini kullandıkça, muhtemelen bu konuda daha çok olumsuz haberler duyacaksınız. Gerçekte sadece yüzde birden daha az stevia içeren ürünler için geçerlidir. Zararlı dolgu maddeleri içermeyen iyi bir marka seçtiğinizden emin olmanız, bunu yalnızca küçük miktarlarda kullanmanız ve vücudunuzu dinlemeniz yeterlidir.