Vitamin ve Mineral Takviyesi Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Vitamin ve mineral takviyesi sadece ABD’de 90 binden fazla ürünle yaklaşık 30 milyar dolarlık bir piyasaya sahip ve alternatif ürünlere ilgi, dünya genelinde her geçen yıl artmakta.

Yine ABD’de konuyla ilgili yapılan son çalışmada, yetişkinlerin %52’sinin en az 1 çeşit beslenme takviyesi ve %10’unun en az 4 takviye ürün birden kullandığı tespit edilmiştir. Çok sayı ve çeşitteki bu takviyeler içinde vitaminler ve mineraller, sağlıklı kalmak ve hastalıklardan korunmak amacıyla % 48 – % 39 oranlarındaki kullanımıyla en çok tercih edilen takviyelerdir.

• Tüm Vitamin ve Minerallerin Faydaları ve Kaynakları

Bu amaçlarla çok yüksek kullanım oranlarına rağmen çoğu bilimsel klinik çalışmada, bu takviyelerin kronik hastalıkları önlemede etkisi kanıtlanmamıştır.

İşin daha ilginci bu takviyelerden sadece beslenme yetersizliği ve bazı özel tıbbi durumlara sahip olanların fayda görme potansiyeli varken, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde toplumların sorunu beslenme yetersizliği değil, beslenme fazlalığıdır (fazla kilo ve obezite). Yani zaten mevcut beslenme düzeni ile fazla miktarda alınan vitamin ve mineraller, bir de takviye edilmeye çalışılmaktadır.

• E Vitamini (Tokoferol) Faydaları, Kaynakları ve Yan Etkileri
• Folik Asit ve Folat Nedir? Nelerde Bulunur?
• Kanser Önleme: Beta Karoten, İnositol, B6, C, D Vitaminleri

Birçok çalışma tavsiye edilen diyet miktarlarından fazla beta karoten, folik asit, E vitamini ve selenyum alımını, yaşam kaybı (mortalite), kanser ve kanamalı beyin felci oranlarında artışla ilişkilendirmiştir.

Bu nedenle dünyanın önde gelen bilimsel dergilerinden biri olan JAMA, Şubat 2018’de doktorların hastaları bu besin takviyeleri hakkında doğru bilgilendirmesi için kapsamlı ve yol gösterici bir çalışma yayımladı.

Sağlıklı bireylerin uygunsuz takviye kullanımını engellenmelidir

Faydası kanıtlanmamış hatta bazı riskleri bulunan bu takviyeler, sağlıklı ve dengeli bir diyetin yerini tutmamaktadır.

Doktorlar takviye yerine vitamin ve mineralleri gıdalardan almanın çok daha avantajı olduğunu vurgulamalıdır. Yiyeceklerdeki mikro-besinler, gıdalarla birlikte alınırsa vücut tarafından daha iyi emilir ve daha az yan etkisi vardır.

Sağlıklı bir diyet, yüksek konsantrasyonda izole bileşenler yerine, biyolojik açıdan en uygun oranlarda beslenmede önemli maddelerin bir dizisini sağlar.

Genel toplum için rutin mikro-besin takviyesi tavsiye edilmemekte, hedeflenen takviyeler aslında yüksek sağlık riski olan insanlar ve beslenme ihtiyaçları eksik kalanlar için hedeflenmelidir.

• B Vitamini: B Vitamini Faydaları Nelerdir? Hangi Besinlerde Bulunur?
• B1 Vitamini (Tiamin) Faydaları ve Kaynakları. B1 Vitamin Eksikliği
• B2 Vitamini (Riboflavin) Nedir? B2 Vitamini İçeren Besinler

Takviyelerle ilgili anahtar noktalar

Vitamin ve Mineraller kimler için gerekli?

Gebelik

• Folik asit
• prenatal vitaminler

Bebekler ve Çocuklar

• Anne sütü ile beslenen bebeklerde sütten kesilene kadar D vitamini
• 4-6. aydan itibaren ise demir

İleri Yaş (kan düzeylerine bakılmalı)

• B12 Vitamini
• D Vitamini
• kalsiyum

Yüksek Riskli Alt Gruplarda Takviye Rehberi

Besin emilimini veya metabolizmayı etkileyen tıbbi durumlar

Bariatrik (obezite) Cerrahi

• Yağda eriyen vitaminler
• B vitaminleri
• demir
• kalsiyum
• çinko
• bakır
• multi vitaminler
• multi mineraller

Pernisiyöz anemi

• B12 vitamini

Crohn Hastalığı, İnflamatuvar Bağırsak Hastalığı, Çölyak Hastalığı

• Demir
• B vitaminleri
• D vitamini
• çinko
• magnezyum

Osteoporoz (kemik erimesi) veya Kemik Sağlığı Sorunları

• D vitamini
• kalsiyum
• magnezyum

Yaşa bağlı Maküler Dejenerasyon

Bir çeşit göz sorunu

• Antioksidan vitaminlerin özel formülasyonu
• çinko
• bakır

Bazı ilaçların uzun süreli kullanımıma bağlı ortaya çıkan ihtiyaçlar

Proton Pompası İnhibitörleri

Mide asidini azaltan ilaçlar

• Vitamin B12
• kalsiyum
• magnezyum

Metformin

Şeker/diyabet ilacı

• Vitamin B12

Sınırlı veya optimal olmayan beslenme şekilleri

Örneğin veganlık veya vejetaryenlik.

• multivitaminler
• multimineraller
• vitamin B12
• kalsiyum
• D vitamini
• magnezyum

Gebelikte Vitamin ve Mineral Takviyesi

Kanıtlar, gebe kalabilecek veya gebeliğin ilk üç ayında olan kadınların sinir sistemi sorunlarını (nöral tüp defekti) önlemek için yeterli folik asit tüketmelerini önerir.

Folik asit mikro-besin öğesi olan bir vitamindir ve doğal olarak diyet formunda (folat) sentetik olanlara göre daha fazla miktarda bulunur. Doğun öncesi multivitamin / multimineral takviyeleri, folik asidin yanı sıra D vitamini ve başka pek çok mikro-besin öğesi sağlar.

• D Vitamini Eksikliği, Belirtileri ve Nasıl Giderilir? Kaynakları
• Dr.Osman Köseoğlu: Ülkemizde D Vitamini Eksikliği Ciddi Boyutlarda

Hamile kadınlara ayrıca demiri zengin bir diyet de önerilmelidir. Hemoglobin ve ferritin seviyesi düşük olan hamile kadınlar için, demir eksikliği anemisini önlemek ve tedavi etmek için demir takviyesi önerilse de, gebelik sırasında anemi taraması ve rutin demir takviyesi için fayda-risk dengesi iyi tanımlanmamıştır.

• Demir Eksikliği ve Demir Açısından Zengin Doğal Besinler
• Demir Emilimini Engelleyen ve Artıran Gıdalar Nelerdir?
• Demir Eksikliği Anemisi Nedir? Belirtileri, Tedavisi ve Nedenleri

Kalsiyum takviyesi, gestasyonel (gebelikle ilişkili) hipertansiyon ve preeklampsi riskini azaltabilir, ancak doğrulayıcı daha büyük araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

• Kalsiyum Eksikliği ve Faydaları | Kalsiyum İçeren En İyi 10 Gıda

Hamilelik sırasında yüksek dozda D vitamini takviyelerinin kullanılmasıyla ilgili de daha fazla çalışma gerekmektedir.

Özetle, gebelik döneminde beslenme takviye kullanımına dair en güçlü kanıt folik asit vitamini içindir, diğerleri tartışmalıdır.

Bebekler ve Çocuklarda Vitamin ve Mineral Takviyesi

Amerikan Pediatri Akademisi’nin önerileri

•  Sadece emzirilerek beslenen veya kısmen emzirilen bebekler için D vitamini takviyesi (günlük 400 IU dozunda),
• 4. aydan itibaren demir takviyesi (günlük kilogram başına 1mg dozunda),
• Demir eksikliği ve anemi için tüm çocuklar 1 yıl taranmalı.

Dengeli beslenen sağlıklı çocukların, multi-vitamin / multi-mineral takviyelerine ihtiyacı yoktur ve mikro-besinleri fazla tüketmeleri önlenmelidir.

Son yıllarda, omega-3 yağ asidi takviyesinin çocuklarda otizm ve dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu riskini azaltmak için potansiyel taşıdığı düşünülmüştür, ancak bunu araştıran büyük çaplı çalışmalar kullanımlarını önerecek düzeyde kanıt sunamamıştır.

• Omega 3 Yağ Asidinin Faydaları Nelerdir? Hangi Besinlerde Bulunur
• Balık Yağı Nedir? Omega 3 Faydaları ve İyi Geldiği Rahatsızlıklar

Orta ve İleri Yaşlı Yetişkinlerde Vitamin ve Mineral Takviyesi

50 yaş ve üzerindeki kişilerde B12 vitamini bağırsaklardan emilim sorunu daha sık görülmektedir. Bu nedenle, 50 yaş üzeri kan B12 düzeyine göre takviye önerilir.

Kemik sağlığı için yeterli kalsiyum ve D vitamini almanın önemi bilinmektedir. Ayrıca D vitamininin – yeterli güneş ışığı aldığı düşünenlerde bile – normal kabul edilen değerlerin altında çıkması ile birçok rahatsızlığın sebebi sanki D vitaminiymiş gibi yansıtılmaktadır.

• B12 Vitamini Nedir? Eksikliği, Belirtileri ve Tedavisi

Bu alanda yapılan en kapsamlı çalışma Aralık 2017’de yayımladı ve sonuçta, D vitamini ve kalsiyum takviyesi almanın yaşlılarda kemik kırığı riskini azaltmadığı gösterildi.

Benzer şekilde Nisan 2017’de JAMA’da yayımlanan başka bir çalışmaya göre aylık yüksek doz D vitaminin takviyesi almak kalp-damar hastalıklarına karşı bir koruma sağlamamakta.

Bu nedenlerle, sağlıklı yetişkinler için multi-vitamin / multi-mineral takviyesi önerilmez. Mevcut bilimsel kanıtlara göre, eğer eksikliği kan testleri ile gösterilmişse D vitamini takviyesi düşünülmeli.

• D Vitamini: D Vitamini Eksikliği Kanseri ve Birçok Hastalığı Tetikliyor
• D Vitamini Hakkında Bilmeniz Gereken Her şey.
• D Vitamini Nelerde Bulunur? D Vitamini Eksikliği ve Faydaları

Vitamin ve Mineral Takviyesinde Diğer Anahtar Noktalar

Hastalara ilaç reçete ederken doktorlar, potansiyel etkileşimler ve mikro-besin (ve botanik veya diğer beslenme takviyeleri) kullanımları hakkında danışmanlık yapmalılar.

Örneğin, K vitamini takviyesi kan sulandırıcı varfarinin etkinliğini azaltabilir ve biyotin (vitamin B7) kardiyak troponin ve diğer laboratuvar testlerinin doğruluğunu etkileyebilir.

• K Vitamini Nedir? K Vitamini Faydaları, Kaynakları ve Yan Etkileri
• K Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur?

Günümüzde ilaç-yemek-besin veya bitki takviyesi etkileşimlerini kontrol eden güvenilir web sayfaları bulunmaktadır; Google’da “drug interaction” yazıldığında bu ücretsiz uygulamalara ulaşılabilir.

Vitamin ve mineral veya bitkisel takviyelerinin güvenliği ve standardizasyonu ise başka bir sorundur. Bu ürünler ilaçlar gibi sıkı denetimlere tabi tutulmamaktadır. Bu alandaki en büyük firmalardan birinin sattığı omega kapsüllerinde, yapılan analizlerde hiç omega-3 yağı çıkmadığı geçtiğimiz yıllarda dikkat çeken haber başlıklarından biri olmuştur.

• A Vitamini Bakımından Zengin 10 Gıda
• C Vitamini: Bulunan Gıdalar, Eksiklik Belirtileri ve Sağlık Faydaları
• Yüksek Doz C Vitamini ve Kanser

Bu nedenle doktorlar reçeteli ürünleri tercih etmeyi düşünmeliler. Reçeteli ürünler hastalara, etiketli dozu(ları) ve aktif bileşen(ler)i içerir ve mikropları, ağır metalleri içermez.

Sonuç olarak doktorların, mikro besin takviyelerinin uygunsuz kullanımını engelleme ve az sayıdaki sağlık sorununda uygun kullanımı teşvik etme fırsatı vardır, ve bu çabaların halk sağlığını iyileştirmesi mümkündür.